Terug naar toen: de komst en het vertrek van IKEA

SLIEDRECHT – De laatste in deze zomerreeks van 2016… Sliedrecht24 kijkt in juli en augustus terug op een aantal historische feiten, gebeurtenissen, die zich in Sliedrecht hebben afgespeeld of zaken waarmee het dorp aan de Merwede op de kaart werd gezet.  In samenwerking met de Historische Vereniging Sliedrecht. Oud-nieuws dus, maar wel zaken die herinneringen oproepen, verhalen die nog worden verteld. Sliedrecht24 gaat terug naar toen. Vandaag: de komst en het vertrek van IKEA. 

De IKEA-vestiging in Sliedrecht tijdens een succesvolle periode. Herinneringen aan IKEA Sliedrecht 1978-2006, een fantastische en onvergetelijke tijd. 

In 1973 werd een eerste poging gedaan een IKEA in Nederland te vestigen. Het aan de A15 gelegen bedrijventerrein van de gemeente Sliedrecht zou de plaats van vestiging worden voor de eerste IKEA in Nederland. De Sliedrechtse middenstand was tegen. De meerderheid van de Sliedrechtse gemeenteraadsleden ook. Men vreesde leegloop van de lokale middenstand.

Niet naar Zweden
De raad van Sliedrecht werd in 1973 uitgenodigd door de directie van IKEA om in Zweden te komen ervaren dat lokale middenstanders geen nadeel ondervonden van IKEA. Integendeel, het trok juist publiek aan. Winkelend publiek dat ook de lokale middenstand bezocht. De raad van Sliedrecht oordeelde in meerderheid dat een bezoek aan Zweden gezien zou kunnen worden als beïnvloeding van meningsvorming. De uitnodiging werd niet aanvaard. In 1978 werd een tweede poging door IKEA ondernomen om toch in Sliedrecht een vestiging te openen. Dit keer met meer succes, maar niet direct. De meerderheid van de gemeenteraad wilde geen toestemming verlenen voor aankoop van grond om dezelfde rede als in 1973.

Naam IKEA en geschiedenis
De Zweedse oprichter van IKEA is Ingvar Kamprad. Hij groeide van lokale verkoper uit tot één van de rijkste mensen op aarde. Kamprad werd in 1926 geboren als de zoon van een boer uit het Zweedse Småland. Hij kreeg na het behalen van zijn eindexamen een aanzienlijk geldbedrag cadeau van zijn vader. Daarmee begon hij een eigen bedrijf dat noemde het IKEA, een combinatie van zijn eigen initialen (IK), de boerderij waar hij opgroeide, Elmtaryd (E) en zijn woonplaats Agunnaryd (A). Kamprad verkocht vrijwel alles waar zijn klanten naar vroegen en bezorgde deze tegen lage prijzen bij hen aan huis. Zo verkocht hij bijvoorbeeld pennen en panty’s. In 1948 kreeg Kamprad het idee om samen te gaan werken met lokale meubelmakers. Het assortiment van IKEA groeide zo snel dat het bedrijf in 1951 voor het eerst een catalogus uitbracht om een goed overzicht te geven van de producten die het aanbood. Weer later groeide het aantal vestigingen in binnen- en buitenland.

Rol Henk Hartog
De Sliedrechtse zakenman en ondernemer Henk Hartog exploiteerde meubelwinkels in Amsterdam, Rotterdam en Arnhem. Deze vestigingen verkocht Hartog en stichtte grote meubelwinkel in Sliedrecht, begin jaren 1970. Het verkopen van grond aan de Sliedrechter Henk Hartog vormde voor de gemeenteraad geen probleem. Gericht op de toekomst kocht Hartog meer grond voor een eventuele uitbreiding van het bedrijf. Op enig moment ontstond contact tussen IKEA en Hartog. IKEA mocht geen grond kopen in Sliedrecht. Als kopen niet kon, zou huren wel tot de mogelijkheid behoren, bedacht Henk Hartog en om zijn bestaande meubelzaak bouwde hij een pand met 14.000 m2 vloeroppervlak. IKEA werd huurder van Henk Hartog.

Begrip
Het Zweedse woonwarenhuis IKEA kwam in 1978 naar Nederland. Op 30 november van dat jaar opende in Sliedrecht aan de Leeghwaterstraat de eerste vestiging, compleet met ballenbak. Eerder werd een advertentie geplaatst voor het werven van zestig personeelsleden. Hierop werden ruim 1000 sollicitaties ontvangen. Deeltijdbanen bij IKEA, het leek wel of iedereen dat wilde. Vooral vrouwen solliciteerden. IKEA Sliedrecht werd een begrip in heel Nederland. Elk jaar werden ruim een miljoen bezoekers geregistreerd. De meubelboulevard Sliedrecht breidde gestaag uit. De Sliedrechtse zakenman Henk Hartog wist dat “waar mensen zijn daar is negotie”. Na ruim 20 jaar kocht IKEA het pand van Henk Hartog. Sliedrecht was al bekend als baggerdorp, maar IKEA zette Sliedrecht verder op de kaart. Sliedrecht werd bekend om de IKEA-vestiging op de woonboulevard.

Bezoekers en vloeroppervlakte
Het bedrijf was ‘een trekker’. Zo maar wat cijfers, van voor en na IKEA. In 2011 werd in de 46 winkels op de Woonboulevard Nijverwaard € 24 miljoen besteed. In 2004 (toen IKEA er nog zat-red.) was dit € 64 miljoen (bron: Rho adviseurs voor leefruimte, vestiging Rotterdam – red.). Zowel de IKEA vestigingen als het assortiment namen toe. Na Sliedrecht kwam er een IKEA in Duiven bij Arnhem, nu de oudste Nederlandse vestiging. IKEA Delft, Breda, Amsterdam en meerdere vestigingen volgde. De nieuwe IKEA’s verkregen een vloeroppervlak van 24.000 m2. De mogelijkheid om in Sliedrecht van 14.000 m2 naar 24.000 m2 uit te breiden was er wel. Maar, bij meer vierkante meters horen ook meer bezoekers. Uit onderzoek van IKEA bleek dat een ruimer potentieel aan klanten voor een grotere Sliedrechtse IKEA niet gevonden kon worden. Inmiddels was IKEA Barendrecht geopend en dit woonwarenhuis lag geografisch gezien niet ver van Sliedrecht. De afwezigheid van IKEA wordt nog dagelijks gevoeld.

Explosief
IKEA werd soms bedreigd. Begin december 2002 kwam er bij IKEA en brief binnen van een afperser, die kwart miljoen euro eiste. Uit voorzorg werden 10 filialen tijdelijk gesloten. Ook werd gemeld dat er explosieven waren verstopt. In Sliedrecht (en Amsterdam) werden deze gevonden. Bij een poging de explosieven onschadelijk te maken op het politiebureau van Sliedrecht aan de Rijnstraat raakten 2 medewerkers van de Explosieven Opruimingdienst (EOD) gewond toen het explosief ontplofte. Een 42-jarige medewerker liep lichte verwondingen op en zijn 47-jarige collega liep oogletsel op. Later werden 2 Polen aangehouden als verdachten en zij zijn veroordeeld. Zwaar aangerekend werd het tweetal dat een bomexpert gewond raakte. 

Besluit
Het is vrijdagmiddag 30 juni 2006. De laatste dag dat het woonwarenhuis in Sliedrecht open is. De directie zou het pand aan de Leeghwaterstraat te klein hebben gevonden en ‘loonde het niet de moeite om het pand uit te breiden’. Met 14.600 vierkante meter was de winkel te klein om het ‘volledige winkelconcept te kunnen uitdragen’. Het moet voor de gemeente Sliedrecht een hard gelach zijn geweest toen het bedrijf bekendmaakte het dorp echt te verlaten. Begin maart 2006 nam de internationale Raad van Bestuur van IKEA, die toevallig in Delft vergaderde op dat moment, het besluit over van de Nederlandse directie. De medewerkers, zo’n 190, kregen het aanbod om bij andere vestigingen in Nederland aan de slag te gaan met functie-garantie. Dat een uitbreiding niet de ‘moeite loonde’ heeft mogelijk te maken gehad met het achterblijven van verwachte financiële groei. Jaren verliep bovendien de verkeersafhandeling via de A15 over de op- en afritten Stationsweg. Niet de meest ideale situatie. De drukte bij IKEA Sliedrecht zal ongetwijfeld invloed hebben gehad op aansluiting op de A15 bij Sliedrecht-West. Toch viel het doek! 

‘IKEA-junks’
IKEA Sliedrecht kende een groep (dagelijkse) vast bezoekers. Zij kwamen niet voor de bankstellen, schemerlampjes of fotolijstjes. Nee, voor het goedkope restaurant. De sluiting gaf bij hen veel treurnis. Tot 10.00 uur in de ochtend was er de koffie gratis. Vooral oudere bezoekers kwamen er langs voor een ontbijtje en het restaurant was zodoende een ontmoetingsplaats. In De Telegraaf vertelde destijds restaurantmanager Gerrit Onderstal dat hij terugkeek op een mooie tijd met zijn vaste gasten. “Neem bijvoorbeeld dat oudere echtpaar uit Sliedrecht. De vrouw komt met de auto en haar man jogt. Samen drinken zij dan een kopje koffie om daarna op dezelfde manier weer naar huis te gaan. Prachtig toch?”, aldus Onderstal. Voor personeel en vaste klanten (in de volksmond ‘IKEA-junks’ genoemd-red.) werd zelfs een afscheidsfeest georganiseerd. 

Laatste dag
Ter gelegenheid van de sluiting kregen medewerkers een boek. Op de voorzijde een afbeelding van IKEA en op de achterzijde hun eigen foto. In het boek werd veel aandacht besteed aan de medewerkers en de betekenis voor IKEA. Verschillende medewerkers gingen elders bij IKEA aan de slag en verhuisden soms daarvoor uit Sliedrecht. “Wat Ikea met een dergelijk boek duidelijk maakt, is dat de medewerker geen wegwerpartikel is en dat hij of zij van waarde is voor de organisatie. Ongetwijfeld draagt een dergelijke houding bij aan een gelukkige organisatie, want ook de medewerker zal de waarde van de organisatie erkennen. Ongetwijfeld heeft iedereen de sluiting als een verlies ervaren en is er veel onzekerheid geweest, ook over een mogelijk ontslag”, zegt een oud-medewerkster. Bij de uitgang van IKEA Sliedrecht stond op de laatste dag een bord met de tekst: “Het zit er bijna op. Bedankt voor 28 prachtige jaren in Sliedrecht.” In 1973 en 1978 was er weerstand tegen een IKEA vestiging in Sliedrecht. In 2006 was men teleurgesteld dat IKEA uit Sliedrecht vertrok. IKEA Sliedrecht ging weg en kwam nooit meer terug.

Voldongen feit
“De contacten tussen IKEA Sliedrecht, IKEA Amsterdam, waar het hoofdkantoor is gevestigd, en de gemeente Sliedrecht zijn steeds intensief geweest. De sluiting van IKEA Sliedrecht is een goed bewaard geheim gebleven tot op de dag dat aan het personeel bekend werd gemaakt dat 1 juli 2006 IKEA Sliedrecht gesloten zou zijn. Op vrijwel hetzelfde moment is de wethouder van economische zaken in Sliedrecht geïnformeerd over dit voldongen feit”, zegt oud-wethouder Remco van de Ven. Hij was van 1994 tot 2010 wethouder in Sliedrecht onder meer belast met de portefeuille economische zaken. IKEA-vestigingen zijn tegenwoordig vele malen groter, dan eerder in Sliedrecht. In april 2016 (laatste cijfers, die we konden vinden) had IKEA in 28 landen in totaal 328 vestigingen (267 van IKEA en de rest is franchises-red). Er zijn 13 winkels in Nederland en daar werken zo’n 5.000 mensen. In Stockholm staat de grootste vestiging met 55.200 m² vloeroppervlak. Dichtsbijzijnde vestiging voor Sliedrecht is die in Barendrecht, waar personeel zondag 21 augustus 2016 actievoerde voor een betere CAO. Ze vinden dat ze te weinig toeslag krijgen voor het werken op koopavonden en op zaterdag.

Met dank aan voormalig wethouder Remco van de Ven. In de najaarsperiodiek van de Historische Vereniging Sliedrecht zal ook aandacht worden besteed aan de toenmalige IKEA-vestiging in Sliedrecht. Heb je aan de inhoud van dit artikel iets aan te vullen? Misschien bij de IKEA-vestiging gewerkt en een herinnering. Schrijf een reactie hieronder. Meer weten over de historie van het dorp? Ga naar de verenigingsbladenpagina van de Historische Vereniging Sliedrecht. Eerder verscheen in deze reeks:
– Terug naar toen: het grote treinongeluk bij Sliedrecht.
– Terug naar toen: de Alpen Kreuzer van E.K.S.
– Terug naar toen: de profielzuiger Sliedrecht XXIV
– Terug naar toen: het terrein met de watertoren
– Terug naar toen: de begrafenis van een zigeunerkoning
– Terug naar toen: zwemmen in de haven