door Hans van der Aa
SLIEDRECHT – Initiatiefnemer Ad den Besten, groot voorvechter van plaatsing van een gedenkteken voor de in Sliedrecht geboren verzetsheld Jan Koopmans, is een gelukkig mens. Maandagavond 26 mei 2025 werd langs de Stationsweg, achter jongerencentrum Elektra en in de buurt van de Grote Kerk, een borstbeeld onthuld van de verzetspredikant. Koopmans protesteerde tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen het feit dat Joden door de Duitsers systematisch werden beroofd van hun vrijheden. Het borstbeeld werd onthuld door cabaretier Freek de Jonge.
Precies 120 jaar geleden werd Jan Koopmans in Sliedrecht geboren. Vandaag onthulde Freek de Jonge het borstbeeld van de predikant die met zijn illegale pamflet ‘Bijna te laat!’ een daad stelde tegen invoering en ondertekening van de ariërverklaring. Koopmans voorspelde ook het lot der Joden… (Foto Hans van der Aa / Sliedrecht24)
Tekst gaat verder onder foto.
De welbespraakte Ad den Besten (foto hierboven) – onder andere bekend als oud-wethouder van Gemeente Sliedrecht – heette de ongeveer 150 belangstellenden hartelijk welkom en zei bijzonder verheugd te zijn dat het nu na 80 jaar eindelijk zover was, dat Koopmans alsnog de eer krijgt die hem toekomt. Waarom het zo lang heeft geduurd voordat een monument voor Koopmans is geplaatst, is niet bekend. Een speciaal woord van welkom was er voor familieleden van Koopmans, die voor deze gedenkwaardige onthulling naar zijn geboortedorp waren gekomen.
Onthulling
De onthulling van het borstbeeld was toebedeeld aan de 80-jarige Freek de Jonge, bewonderaar van Koopmans. Hij schreef een hartverscheurend lied over het heldendom van Koopmans, getiteld ‘Bijna te laat’. Voormalig tandarts Jan Beuzekom (foto hieronder), de maker van het beeld, gaf een toelichting over het ontstaan van zijn creatie.
Historische terugblik
Dr. Niels den Hertog gaf een korte lezing over de persoon Jan Koopmans, op wie hij gepromoveerd is. Om het hele ambtenarenapparaat te ‘zuiveren’ van Joodse medewerkers werden er door de Duitse bezetter vanaf oktober 1940 vraagformulieren naar ambtenaren gestuurd, de zogenaamde ariërverklaring. Daarmee wilden zij inzichtelijk krijgen welke openbare functies bekleed werden door Joden zodat deze vervolgens ontslagen konden worden. Dit was voor Jan Koopmans aanleiding om een illegaal pamflet ‘Bijna te laat!’ te verspreiden waarmee hij zijn landgenoten opriep in verzet te komen tegen anti-Joodse maatregelen van de Duitse bezetter. Het protest werd in één nacht onder alle burgemeesters in Nederland verspreid. Koopmans had een vooruitziende blik over het lot van de Joden. Met zijn overtuiging – “Zij gaan eruit, daaromtrent moeten wij ons niet de flauwste illusies maken. Zij gaan eruit en zij gaan eraan.” – kreeg hij uiteindelijk gelijk…
Noodlot
Koopmans werd op 12 maart 1945 – vlak voor de bevrijding – noodlottig getroffen door een verdwaalde Duitse kogel. Op zijn onderduikadres aan de Stadhouderskade stond hij te kijken naar wat er op het Weteringplantsoen gebeurde. Daar werden als represaille door de Duitsers 30 mensen standrechtelijk geëxecuteerd. Vele dagen balanceerde Jan Koopmans in het ziekenhuis tussen leven en dood, op 24 maart 1945 gaf zijn lichaam het op, hij werd slechts 39 jaar oud. Koopmans ging niet alleen met het woord in verzet, maar ook met de daad door als dominee in de Jordaan zijn vele Joodse stadgenoten te helpen met het bezorgen van een doopbewijs, waardoor zij aanvankelijk niet naar Duitse kampen gezonden hoefden te worden. Ook zette hij zich in voor hen die leden aan armoede en honger.
Tekst gaat verder onder foto.
Ademloos
Cabaretier Freek de Jonge was en is een groot bewonderaar van Jan Koopmans. Het was voor hem aanleiding om er in 2013 een indringend lied over te schrijven. Tijdens de ceremonie van de onthulling van het borstbeeld bracht hij het lied ten gehore (zie foto hierboven). De menigte luisterde ademloos toe.
‘Bijna te laat
ze gaan eruit
bijna
bijna te laat
ze gaan eraan…’
Tekst gaat verder onder foto.
Erkenning en Award
Burgemeester Jan de Vries (CDA) nam de afsluitende toespraak voor zijn rekening. Jan Koopmans was lang bijna ‘vergeten’ als verzetsheld, vandaag kreeg hij alsnog zijn verdiende erkenning. De bijeenkomst werd afgesloten met koffie in zorgcentrum Overslydrecht.
Stichting Jan Koopmans i.o. (oprichter Ad den Besten) is van plan eens in de twee/drie jaar de ‘Jan Koopmans Award’ uit te reiken. Ook overweegt hij de Yad Vashem-medaille aan te vragen. Dat is de hoogste onderscheiding die de Israëlische regering aan niet-Joden toekent, bedoeld voor mensen die vaak met gevaar voor eigen leven Joodse mensen hebben geholpen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Hij is een belangrijk theoloog geweest en was ook in de oorlogsjaren actief bezig met zijn
taak: het Woord van God verkondigen in woorden en daden.
De vraag is: zou hijzelf gewild hebben, dat er in Sliedrecht een borstbeeld van hem staat?
Het dorp, de inwoners, kennen hem vrijwel niet (meer)
Net als veel in Sliedrecht geboren personen trouwens.
De overige (geplande) acties van de “stichting i.o” lijken mij eh…… wat overdadig.
Beter lijkt me om breed aandacht te geven aan Koopmans publicaties, zijn theologie, in de
context van zijn tijd en “zijn kerk”.
Als hij zo belangrijk is geweest, had dit al veel eerder moeten gebeuren.