Hobby-eieren Sliedrecht zwaar vervuild door PFAS Chemours

SLIEDRECHT – Eieren van hobbykippen uit de omgeving Sliedrecht en de Alblasserwaard bevatten soms zulke hoge concentraties PFAS dat het onveilig is om ze te eten. Dat blijkt uit onderzoek van NRC, in samenwerking met een laboratorium van de VU Amsterdam. Het eten van eieren van scharrelkippen rondom chemische fabrieken draagt volgens internationaal onderzoek bij aan ongezond hoge concentratie PFAS in het bloed van omwonenden.

Bron van de PFAS in de Sliedrechtse eieren is teflonfabriek Chemours uit Dordrecht. Die fabriek loosde decennialang grote hoeveelheden PFAS in de omgeving. Toxicologen roepen in NRC op om in de omgeving hobbykippen op te hokken en hun eieren niet langer te eten. Ook zou de overheid meer onderzoek moeten doen. (Foto Peter Donk / Sliedrecht24)

NRC verzamelde dit voorjaar eieren van negen particulieren, kinderboerderijen en boeren in de omgeving van de fabriek en liet ze testen door een laboratorium van de VU. Het is voor het eerst dat in Nederland rondom een fabriek onderzoek is gedaan naar PFAS-vervuiling van eieren. Ondanks meerdere signalen over het gevaar van besmette eieren deden overheidsinstanties als het RIVM hier nog geen onderzoek naar.

Eén locatie
Uit het onderzoek van NRC blijkt dat in Sliedrecht het eten van één of twee eieren per week al schadelijk kan zijn voor de gezondheid. Op vijf van de negen locaties zit er te veel PFAS in eieren. Op drie van de negen locaties is het PFAS in de eieren duidelijk te koppelen aan historische PFAS-uitstoot van Chemours. Op één locatie in Sliedrecht zit zoveel PFAS in de eieren dat bij het eten van een half eitje per week een volwassen man al meer PFAS binnenkrijgt dan volgens Europese richtlijnen gezond is. Een kind van 4 van 17 kilo krijgt met het eten van één eitje al twintig keer meer PFAS binnen dan veilig is.

Ophokken
In Europa mag een ei maximaal 1,7 nanogram (miljardste gram) PFAS per gram ei bevatten. Mensen mogen wekelijks maximaal 4,4 nanogram PFAS per kilogram lichaamsgewicht binnenkrijgen. Daarboven is schade aan de gezondheid, zoals een verlaagde weerstand of een verhoogd cholesterolgehalte. “Kippeneigenaren in de regio Dordrecht zouden er beter aan doen hun kippen binnen te houden”, zegt Jacob de Boer, emeritus hoogleraar omgevingschemie, in reactie op de resultaten. “Meer is er niet aan te doen vrees ik, tenzij de grond waarop de kippen lopen gesaneerd wordt.” Ook Martin van den Berg, eveneens emeritus hoogleraar toxicologie, raadt aan de kippen op te hokken en de eieren niet te eten. “Zéker kinderen en zwangere vrouwen niet.” Allebei hebben ze het onderzoek en de berekeningen van NRC geverifieerd.

Toename
Tijdens het onderzoek van NRC zaten sommige kippen nog opgehokt in verband met vogelgriep. In eieren van deze kippen werd een verwaarloosbare hoeveelheid PFAS aangetroffen. Na het opheffen van de ophokplicht begin juli 2023 heeft NRC eieren van één van deze locaties opnieuw getest. Daaruit bleek dat na elf dagen de PFAS-waarden in de eieren met een factor veertig toenamen. Die waarde lag twee keer boven de veilig geachte grens van 1,7 nanogram per gram ei.

Signalen gemist
Ook heeft het RIVM signalen van te hoge PFAS-waarden in Sliedrechtse eieren gemist, zo laat het NRC-onderzoek zien. Al in 2017 bleek uit een op verzoek van het RIVM uitgevoerde enquête onder omwonenden van Chemours met hoge PFAS-waarden in hun bloed vaak eieren uit eigen tuin aten. Toch deed de RIVM geen vervolgonderzoek naar eieren; een onderzoek in 2018 richtte zich uitsluitend op moestuintjes. In buitenlandse onderzoeken werd het verband tussen het eten van besmette eieren en te hoge PFAS-waarden in het bloed van omwonenden toen al vastgesteld. In een reactie zegt het RIVM dat het nooit “opdracht heeft gekregen” om eieren nader te bestuderen op PFAS. Het RIVM heeft mogelijk verhoogde concentraties van PFAS in hobby-eieren wel “ter sprake gebracht” in verschillende overleggen. Gezien de hoge PFAS-waarden die NRC en de VU aantreffen, adviseert het instituut nu vervolgonderzoek naar eieren.

Schade immuunsysteem
PFAS is een verzamelterm voor verschillende chemische stoffen, die onder meer worden gebruikt om producten waterafstotend te maken. Bij een hoge blootstelling kunnen PFAS als PFOA en PFOS nier- en teelbalkanker veroorzaken; in lage concentraties schaden ze het immuunsysteem. Daardoor kunnen vaccins minder goed werken. In Nederland krijgen mensen via voedsel en drinkwater gemiddeld al zo veel PFAS binnen dat het immuunsysteem geschaad wordt. Chemours in Dordrecht loosde decennialang PFAS in water en stootte het uit naar de lucht. Nadat PFOA in 2012 strenger werd gereguleerd, stopte de fabriek met de productie ervan. Toch wordt die stof nog in hoge mate aangetroffen in de Sliedrechtse eieren.

Onvoldoende inzicht
De overschrijding van normen is bij veel eieren zelfs voornamelijk toe te schrijven aan de sterke aanwezigheid van PFOA. Dat komt doordat de grond sterk is vervuild: de stof breekt niet af. PFAS wordt daarom ook wel een “forever chemical” genoemd. In sommige Sliedrechtse eieren is ook GenX gevonden, de volgens Chemours veiligere opvolger van PFOA die zich niet zou ophopen in het lichaam. Chemours zegt dat het onvoldoende inzicht in de onderzoeksgegevens heeft om hierop een gefundeerde reactie te geven. Het bedrijf laat verder weten dat de uitstoot van PFOA ruim tien jaar geleden is gestopt en dat het de uitstoot van GenX de laatste jaren met 99 procent is verminderd.

Vervolgonderzoek 
De gemeente Sliedrecht reageerde donderdagmiddag kort na deze publicatie. “Verschillende inwoners houden kippen en eten de eieren die deze kippen leggen. Het is daarom belangrijk om te weten of er PFAS terecht komen in de eieren. De burgemeesters en wethouders schrikken van deze samenvatting. En wat dit betekent voor de inwoners die deze eieren eten? Daarom starten de gemeenten Dordrecht, Molenlanden, Papendrecht en Sliedrecht een uitgebreid onderzoek daarnaar”, zegt de gemeente. De gemeenten kregen de samenvatting van de steekproef onder ogen. Dit najaar starten de vier gemeenten samen met Arcadis een uitgebreid onderzoek daarnaar. Het RIVM gaat volgens de gemeente meekijken.

Onacceptabel
De politici in de Sliedrechtse gemeenteraad reageerden donderdagavond. Slydregt.NUis laaiend en wil dat DuPont / Chemours met miljarden over de brug en de fabriek verdwijnt. “De maat is vol. We moeten DuPont / Chemours dwingen tot onmiddellijke sluiting. Tijd voor excuses zijn voorbij en tijd is op”, zegt fractievoorzitter Mark Jongeneel (Slydregt.NU). De lokale politieke partij PRO Sliedrecht zegt ‘helaas’ niet verbaasd te zijn over de uitkomst. “Ons dorp ligt bezaaid met deze rommel. De reactie van het college begrijpen wij deels. Bij twijfel niet inhalen is ons principe dus zou het advies moeten zijn ‘niet meer eten tot dat we meer weten’. De reactie van de veroorzaker van alles kunnen we niet meer serieus nemen”, stelt raadslid Timo Pauw (PRO Sliedrecht). VVD Sliedrecht noemt de situatie ‘onacceptabel’. Raadslid Martin van Rossum (VVD): “Ik schrik hier toch wel wederom erg van. Het is erg schokkend en frusterend. Iedere keer als je denkt dat je alles weet en risico’s bekend zijn, blijkt dat niet zo te zien. Het is onacceptabel dat gezondheid van onze inwoners zo in gevaar is. Dit bevestigt dat we door moeten gaan met de uitstoot naar nul brengen, dat we de schade moeten verhalen en de gezondheid van onze inwoners voorop moeten stellen.”

Monster aan Merwede
De fractie van SGP-ChjristenUnie vindt het eigenlijk erg dat je bijna niet meer opkijkt van dergelijke berichten. “Het is goed dat er nu ook een eerste onderzoek door NRC is gedaan, en de uitkomsten vallen helaas niet mee. Professor de Boer heeft tijdens een vergadering met de gemeenteraad al eens eerder aangegeven dat eieren van Sliedrechtse kippen mogelijk teveel PFAS bevatten. Deze uitkomst bevreemdt ons daarom niet, maar het geeft weer onrust in het dorp, en het laat ook zien dat dit dossier ons telkens toch weer verrast. Het volgt zich steeds sneller op, vervuilde grond, groenten uit de tuin, toen het zwemwater, nu de eieren! Wat zal het volgende zijn? Wellicht de kaas of de melk van de grazende koeien?  We waarderen dat er ook verder onderzoek door gemeente Sliedrecht en omliggende plaatsen wordt gedaan, dat blijft heel belangrijk.  Het is wel duidelijk dat fabrieken die dergelijke stoffen uitstoten niet dicht bij bewoonde gebieden thuishoren, maar het leed is natuurlijk al lang geschied. We zullen hier nog vele jaren met de gevolgen te maken hebben, ook als we ooit al voor elkaar krijgen dat Chemours op slot gaat”, reageert fractievoorzitter Kees Ippel (SGP-ChristenUnie). Schokkend noemt PvdA Sliedrecht het nieuws. “Maar helaas ook heel verklaarbaar dat die rommel op deze manier in de voedselketen terechtkomt. Vooral de snelheid waarmee dat gebeurt, zoals bij de kippen van de Bolderhoeve is aangetoond (zie het artikel in NRC), is verontrustend”, zegt fractievoorzitter Ben van der Plas (PvdA), “Het is belangrijk dat hier verder onderzoek naar wordt gedaan, al is het alleen al voor de dossiervorming tegen Chemours. En inderdaad, een reactie van Chemours -op wat dan ook- is inmiddels op geen enkele manier meer serieus te nemen.” CDA Sliedrecht reageert ook. Fractievoorzitter Frank Dunsbergen (CDA): “Helaas weer schokkende berichten over de puinhoop van Chemours. De feiten stapelen zich op. En de omwoners zijn de dupe. Het is hoog tijd dat het monster aan de Merwede verantwoordelijk wordt gehouden voor deze misstanden.”